Upadłość konsumencka jest postępowaniem dotyczącym osoby fizycznej, która nie prowadzi działalności gospodarczej. Mówiąc w dużym skrócie, ma na celu umorzenie zobowiązań przy jednoczesnej likwidacji majątku. Nie ma wątpliwości co do tego, iż dzień ogłoszenia upadłości jest dniem, w którym zmienia się życie nie tylko osoby zadłużonej, ale również jej małżonka, bowiem wywołuje skutki nie tylko w sferze prawnej, czy majątkowej upadłego. Osoby rozważające ogłoszenie upadłości, która często jest jedynym sposobem na wyjście z długów, powinny zatem rozważyć wszystkie płynące z takiej decyzji konsekwencje.
Czym dokładnie jest wspólność ustawowa i jak powstaje? Majątek wspólny małżonków
Wspólność ustawowa powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa i jest podstawowym ustrojem małżeńskim. Oczywiście nupturienci mają możliwość innego ułożenia swoich majątkowych relacji i zawarcia w formie aktu notarialnego umowy o rozdzielności majątkowej, czy też rozszerzenia, bądź ograniczenia wspólności majątkowej.
Przy wspólności ustawowej majątek małżonków obejmuje 3 różne masy majątkowe, na które składa się majątek wspólny oraz dwa odrębne każdego z nich, zwane majątkami osobistymi. Majątek zgromadzony przed ślubem, a także niektóre składniki majątkowe nabyte już po zawarciu związku małżeńskiego tworzą majątek osobisty małżonka, kwestia ta została uregulowana w art. 33 kodeksu prawa opiekuńczego i rodzinnego.
Wspólność ustawowa ma charakter współwłasności łącznej. Na mocy przepisów wcześniej wymienionego kodeksu, w czasie trwania wspólności ustawowej małżonków, żadne z nich nie może żądać podziału majątku wspólnego. Fakt ten przekłada się również na brak możliwości rozporządzenia, bądź zobowiązania się do rozporządzenia udziałem, który może małżonkowi przypaść w majątku wspólnym lub też w poszczególnych przedmiotach należących do rzeczonego majątku w razie ustania wspólności majątkowej.
Jak upadłość konsumencka wpływa na wspólność majątkową?
Odpowiedź na pytanie odnośnie wpływu upadłości konsumenckiej na wspólność majątkową możemy znaleźć w art.124 prawa upadłościowego oraz w art. 53 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Otóż zgodnie z wyżej wymienionymi przepisami, z dniem ogłoszenia upadłości między małżonkami następuje rozdzielność majątkowa. W następstwie tego majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, czego konsekwencją jest niemożność podzielenia go. Małżonkowie odpowiadają solidarnie, a więc nawet jeśli jeden z małżonków nie wyraził zgody na zobowiązania drugiego, które stanowiły przyczynę zadłużenia, to i tak cały majątek wspólny wchodzi w skład masy upadłości.
Majątek wchodzi do masy upadłości w stanie, w którym znajduje się w chwili wydania przez sąd postanowienia w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Zarząd nad nim przejmuje syndyk, co przekłada się na brak możliwości sprawowania zarządu przez dłużnika, ale również przez małżonka upadłego (z wyłączeniem jego majątku osobistego).
Na gruncie omawianego tematu wypowiedział się również Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 2019 r. w sprawie o sygnaturze III CZP 7/19, ,,Z dniem ogłoszenia upadłości małżonka, nieprowadzącego działalności gospodarczej (art. 491[1] i nast. ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, jedn. tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 498 ze zm.), pozostającego w ustroju wspólności majątkowej, między małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa, a majątek wspólny, którego podział nie jest dopuszczalny, wchodzi do masy upadłości.”.
Rozważenie tej kwestii było na tyle istotne, że Sąd Najwyższy, w którego skład wchodzi zwyczajowo troje sędziów, orzekał w aż siedmioosobowym gronie. ,,Decyzje” wydane przez SN w tak powiększonym składzie mają moc zasady prawnej, a więc przy kolejnych sporach prawnych dotyczących tego konkretnego problemu, SN co do zasady powinien przyjąć taką samą linię orzeczniczą.
Czy rozdzielność majątkowa będzie skuteczna przy ogłoszeniu upadłości przez małżonka?
Efektywność rozdzielności majątkowej w celu uniknięcia włączenia majątku wspólnego do masy upadłości jest uzależniona od czasu jej ustanowienia. Rozdzielność majątkowa jest skuteczna w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa została zawarta co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Jeśli rozdzielność majątkowa została ustanowiona sądownie, to okres ten zostaje skrócony do jednego roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Jednakże w tej sytuacji ustawodawca przewiduje jeszcze jedno ,,utrudnienie”, otóż pozew o sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej musi zostać zniesiony co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wyżej wymienianego wniosku.
Podsumowując kwestia rozdzielności majątkowej w stosunku do upadłości konsumenckiej jest obwarowana przez kryteria czasowe. Tylko złożenie wniosku, a wcześniej ustanowienie rozdzielności w odpowiednich terminach uchroni małżonka przed koniecznością zaspokojenia wierzycieli męża bądź żony.
Czy ustawodawca przewiduje sposób na ochronę interesów małżonka upadłego?
Ustawodawca postanowił zabezpieczyć interesy małżonka dłużnika, przyznając mu możliwość dochodzenia należności z tytułu udziału w majątku wspólnym w formie zgłoszenia swojej wierzytelności do masy upadłości upadłego. Z zasady udziały te są równe, a więc zgłoszona wierzytelność przypada na połowę wartości majątku wspólnego. Warto też wspomnieć, że małżonek upadłego ma możliwość żądania ustalenia nierównych udziałów i zgłoszenia wierzytelności pieniężnej w wyższej wysokości. Roszczenie pieniężne o zaspokojenie wierzytelności z tytułu udziału w majątku wspólnym staje się wymagalne (czyli można już go dochodzić) z chwilą daty ogłoszenia upadłości małżonka, ponieważ, tak jak wcześniej wspomniano, to wówczas z mocy prawa ustaje wspólność ustawowa.
W skład masy upadłości nie wchodzą przedmioty służące małżonkowi dłużnika do prowadzenia działalności gospodarczej i zawodowej. Małżonek upadłego musi być, w związku z powyższym, przedsiębiorcą w rozumieniu właściwych przepisów. Wyłączeniu z masy upadłości podlegają jednak tylko te przedmioty majątkowe służące do wykonywania działalności gospodarczej i zawodowej, które weszły do masy upadłości co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Te, które zostały nabyte w czasie późniejszym, niestety, bez względu na ich zastosowanie wchodzą do masy upadłości. Oczywiście poza masą upadłości pozostają prawa i rzeczy należące do majątku osobistego małżonka dłużnika.
Jak rysuje się kwestia wspólności majątkowej po umorzeniu postępowania upadłościowego?
W momencie umorzenia, uchylenia bądź zakończenia postępowania upadłościowego rozdzielność, która powstała w chwili ogłoszenia upadłości ustaje, zaś pomiędzy małżonkami na nowo powstaje wspólność ustawowa. Warto zaznaczyć, że dzieje się tak niezależnie od tego jaki ustrój majątkowy panował w małżeństwie przed ogłoszeniem upadłości. Jeśli wolą małżonków jest ustanowienie rozdzielności, bądź ograniczenie lub rozszerzenie wspólności, muszą ponownie zawrzeć odpowiednią umowę w postaci aktu notarialnego.
Jak wspomniano wcześniej, ogłoszenie upadłości jest często jedyną opcją na wyjście z zadłużenia. Decydując się na taki krok nie można pominąć w rozważaniach sytuacji współmałżonka, z którym znajdujemy się we wspólności ustawowej. Warto dokładnie przeanalizować sytuację oraz zasięgnąć porady.
